Vị thế "đệ nhất danh trà"

Theo thống kê của UBND tỉnh Thái Nguyên, địa phương hiện đứng đầu cả nước về diện tích, năng suất, sản lượng và giá trị thu nhập từ cây chè. Sau khi hợp nhất với Bắc Kạn từ ngày 1/7/2025, toàn tỉnh có gần 24.000 ha chè, trong đó diện tích cho sản phẩm khoảng 23.000 ha. Năng suất bình quân đạt gần 180 tạ/ha với hơn 207 sản phẩm trà sau chế biến được chứng nhận OCOP từ 3 đến 5 sao.

Tại nhiều vùng chè, doanh thu bình quân đạt 420-550 triệu đồng/ha, lợi nhuận sau chi phí từ 200-300 triệu đồng/ha. Ở những vùng đặc sản, sản phẩm có giá trị cao, dao động từ 1,3 đến hơn 2 tỷ đồng/ha/năm.

Chè Thái Nguyên nổi bật với các sản phẩm chất lượng cao như Shan tuyết cổ thụ hay chè Tân Cương. Sản phẩm đã được bảo hộ thương hiệu tại 6 quốc gia và vùng lãnh thổ gồm Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Nga, Hàn Quốc và Đài Loan (Trung Quốc). Xuất khẩu đạt hơn 5.000 tấn mỗi năm, chủ yếu sang thị trường Trung Đông, Bắc Mỹ, Đông Âu và châu Á với giá 1.500-2.000 USD/tấn.

Ông Nguyễn Huy Hoàng, Phó Giám đốc Sở Công Thương Thái Nguyên cho biết, ngành chè Thái Nguyên đứng trước nhiều cơ hội lớn. Thị trường chè toàn cầu được dự báo đạt 37,5 tỷ USD vào năm 2025 với nhu cầu tăng cao đối với chè hữu cơ, chè cao cấp và các sản phẩm tốt cho sức khỏe. Các hiệp định thương mại tự do như CPTPP, EVFTA mở ra cơ hội tiếp cận thị trường EU, Mỹ, Nhật Bản với thuế suất ưu đãi.

Tuy nhiên, theo ông Hoàng, ngành chè vẫn đối diện nhiều thách thức. Sản xuất chủ yếu do nông hộ nhỏ lẻ đảm nhiệm, quy mô hợp tác xã và doanh nghiệp còn hạn chế, liên kết chuỗi giá trị chưa chặt chẽ. Công nghệ chế biến và ứng dụng khoa học kỹ thuật chưa được áp dụng đồng bộ, dẫn đến giá trị gia tăng thấp. Chè Việt Nam, trong đó có chè Thái Nguyên, nhiều khi phải bán dưới thương hiệu nước ngoài, khiến giá trị xuất khẩu chưa tương xứng tiềm năng.

Trước thực trạng đó, thời gian qua, nhiều hợp tác xã địa phương đã chú trọng chế biến sâu và xây dựng thương hiệu. Bà Hoàng Thị Tân, Giám đốc Hợp tác xã Tâm Trà Thái, cho biết đơn vị sản xuất 7-9 vụ chè mỗi năm, trong đó vụ tháng 8 được đánh giá là ngon nhất. Sản phẩm của HTX đa dạng từ trà đinh, trà nõn, trà xanh Tân Cương đến trà ướp sen tươi. "Ngoài chất lượng, chúng tôi chú trọng mẫu mã bao bì để sản phẩm được khách hàng ưa chuộng. Nhiều người lựa chọn trà vừa để sử dụng, vừa để làm quà tặng", bà Tân chia sẻ.

Các dòng sản phẩm nổi bật của hợp tác xã có giá trị cao: Trà móc câu 350.000-500.000 đồng/kg, chè búp 500.000-1.000.000 đồng/kg, chè đinh đặc biệt 3-5 triệu đồng/kg, loại đặc biệt hơn có giá 10 triệu đồng/kg. Thị trường tiêu thụ đã phủ khắp nhiều tỉnh thành, doanh thu năm 2022 đạt khoảng 10 tỷ đồng. Ngoài sản xuất, hợp tác xã còn kết hợp với du lịch cộng đồng để quảng bá vùng chè, bước đầu thu hút khách và tạo hiệu ứng tích cực.

Cú hích chính sách

Trước yêu cầu phát triển, ngày 3/2/2025, Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Thái Nguyên ban hành Nghị quyết số 11-NQ/TU về phát triển ngành chè giai đoạn 2025-2030. Nghị quyết đặt mục tiêu mở rộng diện tích chè lên 24.500 ha, nâng sản lượng chè búp tươi đạt 300.000 tấn/năm. Tỉnh phấn đấu đến năm 2030 có ít nhất 250 sản phẩm trà được chứng nhận OCOP 3-5 sao, trong đó có 6 sản phẩm đạt 5 sao; 100% sản phẩm trà và các sản phẩm từ chè được thương mại trên nền tảng số. Tổng giá trị sản phẩm từ cây chè dự kiến đạt 25.000 tỷ đồng.

Để hiện thực hóa mục tiêu, Thái Nguyên sẽ dành hơn 500 tỷ đồng trong giai đoạn 2025-2030 để nâng cao giá trị sản xuất, tiêu chuẩn hóa sản phẩm, ứng dụng công nghệ, xây dựng thương hiệu và phát triển thị trường.

Công tác chuyển đổi số được coi là động lực quan trọng. Các mô hình truy xuất nguồn gốc bằng công nghệ blockchain, xúc tiến thương mại qua sàn điện tử và quảng bá thương hiệu số đang được đẩy mạnh. Ngoài ra, du lịch sinh thái gắn với vùng chè, tương tự mô hình "trà mây" ở Hà Giang hay các tour trải nghiệm tại Tân Cương, mở ra cơ hội gia tăng giá trị kinh tế và văn hóa.

Ông Nguyễn Lâm Thanh, đại diện TikTok Việt Nam cho hay, trên nền tảng TikTok, thông qua những góc máy và cách kể chuyện của các nhà sáng tạo nội dung, thương hiệu trà Thái Nguyên có thể lan tỏa mạnh mẽ, gắn với văn hóa, lịch sử và nguồn gốc, từ đó thúc đẩy tiêu thụ để phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.

Từ sự hỗ trợ của các sàn thương mại điện tử, nhiều hợp tác xã đã tiếp cận phương thức kinh doanh mới. Anh Đào Văn Quyền, Phó phòng Hành chính tổng hợp Hợp tác xã chè Hảo Đạt cho biết, nhờ sự hỗ trợ của chuyên gia chuyển đổi số, hợp tác xã đã cải thiện kỹ năng xây dựng nội dung và hình ảnh sản phẩm. "Hiện sản phẩm của hợp tác xã mới tiêu thụ khoảng 5% trên các sàn thương mại điện tử, nhưng chúng tôi sẽ đẩy mạnh bán hàng trên Shopee, TikTok để nâng cao hiệu quả truyền thông", anh Quyền chia sẻ.

Cùng với hỗ trợ doanh nghiệp, Thái Nguyên cũng chú trọng phát triển hạ tầng gắn với quảng bá sản phẩm. Từ tháng 1/2025, tỉnh dự kiến tổ chức chạy đôi tàu an sinh xã hội trên tuyến đường sắt Gia Lâm - Quán Triều, với tần suất 2 chuyến/ngày. Tuyến tàu kết nối du lịch Hà Nội - Thái Nguyên, phục vụ giao thương, đi lại và đồng thời góp phần quảng bá thương hiệu trà, phát triển các điểm du lịch.

Trong định hướng phát triển, tỉnh tiếp tục quan tâm đến việc ứng dụng khoa học kỹ thuật trong sản xuất, như đầu tư hệ thống tưới thông minh cho vùng chè và công nghệ chế biến hiện đại. Đây được xem là yếu tố quan trọng để nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.

Với lợi thế sinh thái, thương hiệu lâu đời cùng chính sách hỗ trợ từ chính quyền, ngành chè Thái Nguyên đang đứng trước cơ hội lớn để vươn tầm quốc tế. Việc kết hợp sản xuất bền vững, chế biến sâu, chuyển đổi số và phát triển du lịch được kỳ vọng giúp địa phương hiện thực hóa khát vọng đưa chè trở thành ngành hàng tỷ đô.